วันที่: 18 เมษายน 2555

ที่มา: ASTV ผู้จัดการออนไลน์

ลิงค์: www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9550000048373

วันนี้ (18 เม.ย.) น.ส.คาจัล บาร์ดวัจ นักกฎหมายด้านสิทธิมนุษยชน ทรัพย์สินทางปัญญาและการเข้าถึงยา ประเทศอินเดีย กล่าวในเวทีเสวนา ‘เรียนรู้ประสบการณ์การทำซีแอลยามะเร็งจากอินเดีย’ ที่ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ว่า ขณะนี้ปัญหาการเข้าถึงยา กำลังเกิดขึ้นในวงกว้าง โดยเฉพาะประเทศที่กำลังพัฒนา เนื่องจากต้องทำตามข้อตกลง ทรัพย์สินทางปัญญา หรือ ทริปส์ (Trips) ขององค์การการค้าโลก (World Trade Organization: WTO) หลายประเทศจึงเริ่มทยอยใช้มาตรการยืดหยุ่นทางกฎหมายซึ่งอนุญาตไว้ในข้อตกลงทริปส์ ไม่ว่าจะเป็นสิ่งที่มาเลเซีย อินโดนีเซีย และไทย ประกาศบังคับใช้สิทธิ หรือ ซีแอล (Compulsory Lisens:CL) ซึ่งอินเดียเองก็เป็นอีกแห่งที่ได้ใช้มาตรการดังกล่าว โดยสำนักงานสิทธิบัตรของอินเดียได้มีคำตัดสินให้บริษัท แนทโก้ (Natco) ซึ่งเป็นบริษัทยาชื่อสามัญในอินเดียผลิตยารักษามะเร็งตับ sorafenib tosylate (Nexavar) ที่ติดสิทธิบัตรของบริษัท ไบเออร์ ประเทศเยอรมนีนีได้ ซึ่งจะทำให้ราคาลดลง 97% โดยจ่ายค่าชดเชยสูงให้กับบริษัท ไบเออร์ 6% ของราคาขายยาชื่อสามัญ ซึ่งถ้า ไบเออร์ เจ้าของสิทธิบัตรไม่พอใจก็สามารถอุทธรณ์ได้ และเมื่อเรื่องดังกล่าวเกิดขึ้นได้ไม่นาน บริษัทยายักษ์ใหญ่ อย่าง โรช ก็มามีข้อเสนอ เพื่อลดราคายามะเร็งอีก 2 ตัว คือ เฮอร์เซบทิน ( Herceptin) และ แมบเทรา (MabThera ) แต่ข้อเสนอยังไม่น่าสนใจ เนื่องจากต้องพิจารณาราคาก่อนว่า จะมีความเป็นธรรมหรือไม่ 

น.ส.คาจัล กล่าวด้วยว่า การเกิดขึ้นของซีแอลในอินเดียนั้น สำนักสิทธิบัตรได้ชี้เหตุผลสำคัญ คือ ยามีราคาแพงมากจนผู้ป่วยที่สามารถหาซื้อยานี้ได้มีแค่ 2% ของผู้ป่วยที่จำเป็นต้องใช้ยาทั้งหมด และหลังจากได้สิทธิบัตรไปแล้วบริษัทไบเออร์ไม่ได้ถ่ายทอดเทคโนโลยีให้แก่อินเดียเลย ซึ่งได้สร้างกระแสความตื่นตัวในอุตสาหกรรมยาชื่อสามัญของอินเดียอย่างมาก เพราะมีความชัดเจนว่า กฎหมายในเรื่องการประกาศใช้สิทธิที่จริงแล้วปฏิบัติอย่างไร ฉะนั้น ตอนนี้เริ่มมีบริษัทที่สนใจที่จะร้องสำนักงานสิทธิบัตร เพื่อขอให้ประกาศซีแอลเพิ่มในยาต้านไวรัสเอชไอวี/เอดส์ และยารักษามะเร็งอื่นๆ ที่มีราคาแพงมากจนทำให้ผู้ป่วยเข้าไม่ถึงยา และยิ่งมีความตื่นตัวมากในกลุ่มผู้ป่วย

“จากการติดตามผลของการทำซีแอล พบว่า มีผลทำให้บริษัทยาข้ามชาติตระหนัก ว่า ในกฎหมายสิทธิบัตรมีสองด้าน คือ ด้านรักษาผลประโยชน์ของผู้ทรงสิทธิและด้านรักษาประโยชน์ของสาธารณะ ซึ่งรัฐมีหน้าที่ดูแลให้สมดุลกัน ซึ่งประเด็นนี้ได้เขียนในคำประกาศซีแอลแบบละเอียด และนอกจากนี้ ทางสำนักงานก็ยังมีการติดตามเฝ้าระวังการจดสิทธิบัตรแบบไม่มีที่สิ้นสุด (Evergreening patent) เพื่อป้องกันการเอาเปรียบผู้บริโภคจากบริษัทยาที่มุ่งหาแค่กำไรบนความทุกข์ของผู้ป่วยด้วย ซึ่งขณะนี้แม้การกระทำดังกล่าวยังไม่สามารถควบคุมได้ทั้งหมด แต่ก็ถือว่า พบได้น้อย เนื่องจากบริษัทเริ่มเกรงกลัวกฎหมายที่กำหนดขึ้น ซึ่งส่วนนี้ภาครัฐเองก็ต้องเข้มแข็งด้วย” น.ส.คาจัล กล่าว

นักกฎหมาย กล่าวต่อว่า จากประสบการณ์การประกาศซีแอลของไทย จนมาถึงปัจจุบัน ก็ชี้ชัดว่า ข้ออ้างที่การทำซีแอลจะไปทำลายการวิจัยและพัฒนายาใหม่ และการลงทุนต่างๆ ก็ไม่เป็นความจริง เพราะปัจจุบันอุตสาหกรรมไบโอเทคเล็กๆ และการวิจัยในมหาวิทยาลัย ยังทำวิจัย และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ขณะที่อุตสาหกรรมยายักษ์ใหญ่เท่านั้นที่ไม่ทำวิจัยยาใหม่ แต่มักหากินด้วยการเปลี่ยนแปลงยาเก่าเล็กน้อยเพื่อทำ evergreening patent ต่อไปเรื่อย ให้มีการผูกขาดด้านการครอบครองสูตรยา 

ด้านรศ.ดร.ภญ.จิราพร ลิ้มปานานนท์ กรรมการบริหารแผนงานพัฒนากลไกเฝ้าระวังระบบยา (กพย.) จุฬาฯ กล่าวว่า ภายหลังการประกาศบังคับใช้สิทธิของไทยมีการทำงานต่อเนื่องทางด้านนโยบายและพัฒนากลไกต่างๆ เพื่อให้คนไทยเข้าถึงยาและพัฒนางานวิจัย โดยเฉพาะที่กำลังดำเนินอยู่ตามนโยบายแห่งชาติด้านยา แต่ก็จะพบว่า อุตสาหกรรมยาข้ามชาติพยายามแทรกเข้าไปในทุกองคาพยพเพื่อขัดขวางกลไกเหล่านี้ เพราะเกรงว่าจะไปทำให้กำไรของพวกเขาลดลง ซึ่งเป็นหน้าที่ของเครือข่ายผู้ป่วยและประชาสังคมต้องช่วยกันเฝ้าระวัง ดังนั้น ประสบการณ์ของอินเดียจึงเป็นแรงกระตุ้นที่จะทำให้กรมทรัพย์สินทางปัญญาของไทยพิจารณาใช้มาตรการยืดหยุ่นที่มีอยู่ในกฎหมาย เพื่อสร้างสมดุลระหว่างประโยชน์ของผู้ทรงสิทธิ และประโยชน์สาธารณะ และกระตุ้นให้อุตสาหกรรมยาตระหนักว่า อย่าเอาแต่แสวงหากำไรสูงสุดโดยไม่นึกถึงประโยชน์ของประชาชน

 “อย่างไรก็ตาม สิ่งหนึ่งที่ไทยต้องรียนรู้จากอินเดียที่ชัดเจนอีกประเด็น ซึ่งไทยน่าจะทำ ก็คือ เรื่องของความเข้มแข็งในการปกป้องสิทธิประโยชน์ของประชาชนในด้านการเข้าถึงยา เช่น หากบริษัทยาต้องการจะคัดค้านการทำซีแอล และต้องการจดสิทธิบัตรแบบผู้ขาดรายเดียว ก็ต้องมีการเสนอข้อมูลทางการแพทย์ที่ชัดเจนว่ามีนวัตกรรมรูปแบบใหม่ ในการพัฒนายาจริงๆ เพื่อให้เกิดประโยชน์แก่ผู้ป่วยถึงที่สุด ซึ่งในส่วนของกรมทรัพย์สินทางปัญญาจะต้องมีความเข้มแข็งหรือตัวแทนฝ่ายการเมืองที่สำคัญ อาทิ คณะกรรมาธิการสาธารณสุข (กมธ.สธ.) หรือแม้แต่บุคลากรด้านสาธารณสุข ก็ต้องไม่มีประโยชน์ทับซ้อนกับบริษัทยา จึงจะทำให้ประชาชนเข้าถึงยาอย่างเท่าเทียม และหน่วยงานที่ผลิตยาชื่อสามัญอย่างองค์การเภสัชกรรม (อภ.) ก็จะได้พัฒนายาราคาเหมาะสมและมีประสิทธิภาพแก่ผู้ป่วยต่อไป” รศ.ดร.ภญ.จิราพร กล่าว

นายนิมิตร์ เทียนอุดม ผู้อำนวยการมูลนิธิเข้าถึงเอดส์ กล่าวว่า ในวันที่ 24 เม.ย.นี้ ตนและเครือข่ายภาคประชาชนจะมีการเข้าหารือกับกรมทรัพย์สินทางปัญญา ในเรื่องการวางกรอบและหลักเกณฑ์การจดสิทธิบัตรประเภทสิ่งประดิษฐ์ทางยา ขจัดสิทธิบัตรที่ไม่มีที่สิ้นสุด (Evergreening Patent) รวมทั้งข้อเสนอในการตั้งอนุกรรมการพิจารณาสิทธิบัตรยา เพื่อป้องกันการจดสิทธิบัตรแบบไม่ที่สิ้นสุด เนื่องจากขณะนี้เรื่องการหาผลประโยชน์ระหว่างบริษัทยาข้ามชาติกับบุคลากรสาธารณสุข ก็ดูจะเอื้อต่อการเกิดกรณีดังกล่าวอย่างมาก